حسن و قبح از منظر فخر رازی و تأثیر آن بر مباحث کلامی ایشان

یکی از مسائل مهم و بنیادین در علم کلام و اعتقادات بحث حسن و قبح است. این مسأله از دیر باز میان عدلیه و اشاعره مورد اختلاف واقع شده است. عدلیه قائل به حسن و قبح عقلی بوده و اشاعره به حسن و قبح شرعی معتقد گشته اند. اهمیّت این مسأله بیشتر از این جهت است که نحوه جهت گیری در آن، بر دیگر مسائل کلامی تأثیر گذار است و چهارچوب اعتقادی انسان بر اساس آن شکل می گیرد. فخرالدین رازی شخصیتی موثر در حوزه کلام اشاعره می باشد. وی از ذهنی جستجوگر و نقّاد برخوردار بوده و در این بحث دیدگاهی متفاوت با اشاعره بیان داشته است. فخر رازی با آنکه در ابتدا تابع تفکر ایشان در بحث حسن و قبح بوده، در اواخر چرخشی در این زمینه نشان داده و در حوزه ی افعال انسان قائل به حسن و قبح عقلی شده است. با توجّه به این مطالب، در این نوشتار دیدگاه و دلائل فخر رازی در مسأله حسن و قبح مورد بررسی قرار گرفته است. در ضمن نحوه تأثیرگذاری این دیدگاه بر دیگر حوزه های کلامیِ او نیز مورد پژوهش واقع شده است. نتیجه به دست آمده از این پژوهش نشان می دهد گرچه فخر رازی در بحث حسن و قبح در افعال انسان، سرانجام حکم عقل را می پذیرد و دیدگاهی متفاوت از نظر اشاعره بیان می کند؛ ولی از آنجا که هدف اصلی در این بحث بررسی افعال الهی است و رازی در این قسمت همچنان تابع استادان خویش می باشد، در دیگر مباحث کلامی اختلاف چندانی با تفکر اشاعره پیدا نکرده و اساس اندیشه کلامیِ او همچنان اشعری باقی مانده است. کلمات کلیدی: حسن و قبح - حسن و قبح عقلی - حسن و قبح شرعی- فخر رازی – عدل الهی - حکمت خداوند - تکلیف ما لایطاق - قاعده لطف